BỆNH ĐẬU MÙA KHỈ BÙNG PHÁT TRỞ LẠI

Bs. Vũ Tường Vi

Sau Covid-19, bệnh đậu mùa khỉ bùng phát trở lại trên nhiều quốc gia khiến người dân hoang mang, lo lắng. Vậy bệnh đậu mùa khỉ là gì, nghiêm trọng như thế nào, có lây lan qua đường hô hấp như đại dịch Covid-19 hay không và hậu quả khi mắc bệnh đậu mùa khỉ ra sao?

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh đậu mùa do vi rút (một loại vi rút truyền sang người từ động vật) với các triệu chứng tương tự như những triệu chứng đã thấy ở bệnh nhân đậu mùa trước đây, mặc dù bệnh này ít nghiêm trọng hơn về mặt lâm sàng.

Với việc tiêu diệt sạch bệnh đậu mùa vào năm 1980 và việc chấm dứt tiêm phòng đậu mùa sau đó, bệnh đậu mùa khỉ đã nổi lên như một loại bệnh virus orthopoxvirus nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe cộng đồng. Bệnh đậu mùa ở khỉ chủ yếu xảy ra ở Trung và Tây Phi, thường gần các khu rừng mưa nhiệt đới và ngày càng xuất hiện nhiều ở các khu vực thành thị. Vật chủ động vật bao gồm một loạt các loài gặm nhấm và động vật linh trưởng không phải người.

Bản đồ dịch tễ bệnh đậu mùa khỉ năm tháng 5/2022. Nguồn WHO

Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ

Thời kỳ ủ bệnh (khoảng thời gian từ khi nhiễm bệnh đến khi bắt đầu có triệu chứng) của bệnh đậu mùa khỉ thường từ 6 đến 13 ngày nhưng có thể từ 5 đến 21 ngày.

Biểu hiện ở da của bệnh đậu mùa khỉ. Nguồn: CDC Hoa kỳ

Nhiễm trùng có thể được chia thành hai thời kỳ:

• Giai đoạn xâm lấn (kéo dài từ 0–5 ngày) đặc trưng bởi sốt, nhức đầu dữ dội, nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau lưng, đau cơ (đau cơ) và suy nhược dữ dội (thiếu năng lượng). Nổi hạch là một đặc điểm khác biệt của bệnh đậu mùa khỉ so với các bệnh khác mà ban đầu có thể có biểu hiện tương tự
• Phát ban trên da thường bắt đầu trong vòng 1-3 ngày sau khi xuất hiện sốt. Phát ban có xu hướng tập trung nhiều hơn ở mặt và tứ chi hơn là ở thân. Nó ảnh hưởng đến mặt và lòng bàn tay và lòng bàn chân. Cũng bị ảnh hưởng là niêm mạc miệng (trong 70% trường hợp), cơ quan sinh dục (30%), và kết mạc (20%), cũng như giác mạc. Phát ban tiến triển tuần tự từ dát đến sẩn, mụn nước, mụn mủ, và đóng vảy khô và bong ra. Số lượng tổn thương thay đổi từ vài đến vài nghìn. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, các tổn thương có thể liên kết với nhau cho đến khi các mảng da lớn bong ra.

Bệnh đậu mùa khỉ thường là một bệnh tự giới hạn với các triệu chứng kéo dài từ 2 đến 4 tuần. Các trường hợp nghiêm trọng xảy ra phổ biến hơn ở trẻ em và có liên quan đến mức độ phơi nhiễm vi rút, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và tính chất của các biến chứng. Sự thiếu hụt miễn dịch tiềm ẩn có thể dẫn đến tình trạng bệnh nặng hơn. Mặc dù trước đây việc tiêm phòng bệnh đậu mùa có tác dụng bảo vệ nhưng ngày nay những người dưới 40 đến 50 tuổi có thể dễ bị bệnh đậu mùa hơn do các chiến dịch tiêm phòng bệnh đậu mùa trên toàn cầu đã chấm dứt sau khi loại trừ dịch bệnh.

Các biến chứng của bệnh đậu khỉ có thể bao gồm nhiễm trùng thứ phát, viêm phế quản phổi, nhiễm trùng huyết, viêm não và nhiễm trùng giác mạc kèm theo mất thị lực. Mức độ nhiễm trùng không triệu chứng có thể xảy ra vẫn chưa được biết.

Tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa ở khỉ trước đây dao động từ 0 đến 11% trong dân số nói chung và cao hơn ở trẻ nhỏ. Trong thời gian gần đây, tỷ lệ tử vong theo ca dao động trong khoảng 3-6%.

Đậu mùa khỉ lây qua đường nào?

Với  Covid-19, nguy cơ lây nhiễm đến từ giọt bắn. Nhưng bệnh đậu mùa khỉ lại lây nhiễm là tiếp xúc gần hay dùng chung đồ với người nhiễm bệnh. Chính vì thế bạn cần tránh sử dụng chung đồ cá nhân hay giường ngủ với người đang nhiễm bệnh để tránh bị truyền nhiễm.

Lây truyền từ động vật sang người có thể xảy ra khi tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể, hoặc các tổn thương ở da hoặc niêm mạc của động vật bị nhiễm bệnh. Ở châu Phi, bằng chứng về sự lây nhiễm vi rút đậu mùa ở khỉ đã được tìm thấy ở nhiều loài động vật bao gồm sóc dây, sóc cây, chuột ăn trộm Gambian, chuột ngủ đông, các loài khỉ khác nhau và những loài khác. Ăn thịt không được nấu chín kỹ và các sản phẩm động vật khác của động vật bị nhiễm bệnh là một yếu tố nguy cơ có thể xảy ra. Những người sống trong hoặc gần các khu vực có rừng có thể tiếp xúc gián tiếp hoặc ở mức độ thấp với động vật bị nhiễm bệnh.

Lây truyền từ người sang người có thể do tiếp xúc gần với dịch tiết đường hô hấp, tổn thương da của người bị bệnh hoặc các đồ vật bị nhiễm gần đây. Sự lây truyền qua các hạt hô hấp dạng giọt thường đòi hỏi phải tiếp xúc trực tiếp lâu dài, điều này khiến nhân viên y tế, các thành viên trong gia đình và những người tiếp xúc gần khác của những ca bệnh đang hoạt động có nguy cơ cao hơn. Tuy nhiên, chuỗi lây truyền dài nhất được ghi nhận trong một cộng đồng đã tăng trong những năm gần đây từ 6 lên 9 trường hợp lây nhiễm từ người sang người liên tiếp. Điều này có thể phản ánh sự suy giảm khả năng miễn dịch ở tất cả các cộng đồng do ngừng tiêm phòng bệnh đậu mùa. Sự lây truyền cũng có thể xảy ra qua nhau thai từ mẹ sang thai nhi (có thể dẫn đến bệnh đậu khỉ bẩm sinh) hoặc khi tiếp xúc gần trong và sau khi sinh.  Hiện tại vẫn chưa rõ liệu bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền cụ thể qua đường tình dục hay không. Cần có các nghiên cứu để hiểu rõ hơn về nguy cơ này.

Phòng ngừa lây nhiễm

Có một số biện pháp có thể được thực hiện để ngăn ngừa nhiễm vi rút đậu mùa khỉ:

• Tránh tiếp xúc với động vật có thể chứa vi-rút (bao gồm động vật bị bệnh hoặc đã chết ở những khu vực xảy ra bệnh đậu mùa ở khỉ).
• Tránh tiếp xúc với bất kỳ vật liệu nào, chẳng hạn như khăn trải giường, đã tiếp xúc với động vật bị bệnh.
• Cách ly bệnh nhân nhiễm bệnh với những người khác có thể có nguy cơ nhiễm bệnh.
• Thực hành tốt vệ sinh tay sau khi tiếp xúc với động vật hoặc người bị nhiễm bệnh. Ví dụ, rửa tay bằng xà phòng và nước hoặc sử dụng chất khử trùng tay có cồn.
• Sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân (PPE) khi chăm sóc bệnh nhân.

Rửa tay thường xuyên để phòng ngừa lây nhiễm. Nguồn:Internet

Hiện tại ở Việt Nam vẫn chưa ghi nhận trường hợp đậu mùa khỉ nào. Tuy nhiên, nếu bạn và người thân có những triệu chứng ở da nghi ngờ và yếu tố dịch tễ liên quan, bạn có thể đến Bệnh viện Phong – Da liễu Trung ương Quy Hòa để được bác sỹ chuyên khoa da liễu thăm khám. Địa chỉ: 05A Chế Lan Viên, thành phố Quy Nhơn, Bình Định.

Lược dịch từ: WHO và CDC Hoa Kỳ

Links: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox

https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html