KỸ NĂNG PHÂN BIỆT TẠP CHÍ UY TÍN VÀ TẠP CHÍ “SĂN MỒI”
Thời gian qua, việc xuất hiện không ít bài báo quốc tế được đăng trên các tạp chí có dấu hiệu “mạo danh”, “săn mồi”, tạp chí có truy cập mở (open access) được thành lập với mục đích thu tiền của tác giả để đăng bài… đã gây ra những ảnh hưởng lớn đến nền học thuật nước nhà.
- Tạp chí săn mồi có nghĩa là gì?
Xuất bản săn mồi là mô hình kinh doanh xuất bản học thuật mang tính chất bóc lột, liên quan đến việc thu phí đăng bài từ tác giả nhưng không đánh giá chất lượng bản thảo cũng như không cung cấp các dịch vụ biên tập và xuất bản mà các tạp chí khoa học chính thống cung cấp, bất kể tạp chí được xuất bản dưới dạng truy cập mở (open access) hay không.
Nhiều tạp chí “săn mồi” đội lốt tạp chí uy tín để đánh lừa các nhà khoa học, nguồn: Natute
Ngoài ra, các tạp chí săn mồi thường hiếm khi tiến hành bình duyệt bản thảo.
- Kỹ năng cần thiết để phân biệt một tạp chí thuộc dạng săn mồi
Những chỉ dấu thông thường bao gồm giả mạo chỉ số ảnh hưởng (impact factor), thiếu thông tin/gian dối về ban biên tập và hứa hẹn công bố nhanh đến mức phi thực tế.
Chính vì thế, Hội đồng chức danh Giáo sư Nhà nước và các trường Đại học cũng đã đưa ra nhiều cảnh báo, dấu hiệu nhận diện những tạp chí khoa học không uy tín.
Cách nhận biết tạp chí săn mồi, nguồn: Wiley Online Library.
Thứ nhất, các tạp chí, nhà xuất bản quốc tế được liệt kê trên website: https://beallslist.net. Đây là website thống kê các tạp chí quốc tế mạo danh.
Thứ hai, tạp chí không có quy trình bình duyệt hoặc quy trình bình duyệt sơ sài. Tác giả bài viết nhận được thư chấp nhận đăng từ ban biên tập tạp chí quốc tế sau khi gửi bài và được yêu cầu nộp phí đăng bài. Ngoài ra, ban biên tập tạp chí không trao đổi gì với tác giả về quá trình biên tập, chỉnh sửa bài viết hoặc không đề cập gì đến chuyên môn.
Thứ ba, một số thông tin trên website của tạp chí là giả mạo hoặc sai lệch, chẳng hạn tạp chí quảng cáo là có niêm yết trên danh mục ISI, còn gọi là Web of Science – Wos hay trên danh mục Scopus nhưng thực tế không có hoặc đã bị rút khỏi các danh mục này.
Một số cơ sở dữ liệu khác như: DOAJ, Crossref, ABDC, RePEe and IDEAS, ProQuest, EBSCO, Google Scholar… mà tạp chí quảng cáo là đang được niêm yết nhưng thực tế là tạp chí đã bị rút tên hoặc chưa từng niêm yết. Lưu ý thêm là có một số tạp chí được niêm yết trên website “International Scientific Indexing (ISI)”. Thực chất đây là website giả mạo, sử dụng tên viết tắt dễ gây nhầm lẫn với website chính thức của danh mục ISI là “Institute for Scientific Information” (ISI).
Mã số chuẩn ISSN và E-ISSN quốc tế của tạp chí không trùng khớp với tất cả thông tin được công khai trên website của tạp chí và trên website www.portal.issn.org.
Tạp chí sử dụng các chỉ số impact factor (IF) giả mạo như CiteFactor, IARC Impact Factor, Universal Impact Factor, Global Impact Factor… Các chỉ số IF này giả mạo chỉ số Journal Impact Factor (JIF) của Clarivate (JIF là chỉ số đánh giá tác động khoa học của tạp chí, ấn phẩm khoa học quốc tế của ISI. Trường chỉ công nhận chỉ số JIF của Clarivate làm căn cứ xét thưởng).
Thứ tư, nhà xuất bản thường gửi email mời nộp bài, trong đó hứa hẹn sẽ đăng ở các tạp chí được niêm yết trên danh mục ISI/Scopus, hứa bình duyệt nhanh và xuất bản nhanh.
Thứ năm, các bài báo trên tạp chí chưa từng được trích dẫn hoặc rất ít trích dẫn bởi những tạp chí uy tín khác, mà chỉ được tự trích dẫn (nếu có) trong nội bộ tạp chí đó.
Thứ sáu, tạp chí không có hệ thống nộp bài mà các tác giả phải gửi bài tới một địa chỉ email hoặc gửi trực tiếp cho bất kỳ thành viên nào của ban biên tập.
Thứ bảy, tổng biên tập, thành viên ban biên tập không có hồ sơ nghiên cứu đáng tin cậy.
Cuối cùng, trên website của tạp chí quốc tế có nhiều lỗi ngữ pháp, lỗi chính tả tiếng Anh.
- Chuyện gì xảy ra nếu đăng bài trên tạp chí săn mồi?
Hiện có 14.647 tạp chí được liệt kê trong Predatory Reports của Cabell
Bài báo sẽ giữ nguyên trạng thái đã công bố – khả năng bạn được cho rút bài rất khó xảy ra, và việc cố gắng đăng lại công trình trên một tạp chí chính thống khác sẽ chỉ làm vấn đề thêm phức tạp bởi việc đó vi phạm các hướng dẫn về đạo đức xuất bản.
Luôn cảnh giác trước tạp chí săn mồi
- Tại sao các tạp chí săn mồi lại tồi tệ?
Các tạp chí săn mồi không đánh giá giá trị hoặc tính chính xác của nghiên cứu nhưng lại làm ra vẻ có làm chuyện đó. Kết quả là khoa học tạp nham, thông tin tuyên truyền và nghiên cứu giả mạo có thể xuất hiện và được các học giả khác cũng như công chúng tiếp cận, tạo ra nhầm lẫn và có thể gây hại cho bất kỳ ai sử dụng nghiên cứu đó cho mục đích khác.
Các tạp chí săn mồi ra đời bằng cách tận dụng lợi thế của việc xuất bản trực tuyến cũng như mô hình truy cập mở – hai yếu này cộng lại tạo điền kiện thích hợp cho các tạp chí săn mồi phát triển.
Ngoài những chỉ dấu phổ biến đã nói trên đây, các dấu hiệu dễ nhận thấy khác bao gồm ngữ pháp/chính tả kém, chủ đề của các nghiên cứu được công bố rất rộng hoặc gạ gẫm các nhà khoa học nộp bản thảo với những lời lẽ tâng bốc quá lố trong thư rác.
Tài liệu tham khảo:
- Predatory publications – Recognize and avoid – National Library of Medicine, link: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8837321/
- Predatory Conferences: What Are the Signs? – Springer Link, link: https://link.springer.com/article/10.1007/s10805-021-09406-4
- Danh sách các tạp chí săn mồi – Beall List, link: https://beallslist.net.
