THIẾU MÁU THIẾU SẮT Ở TRẺ EM
BSCKI. Lê Thị Thơm
Thiếu máu thiếu sắt là tình trạng thiếu dinh dưỡng phổ biến nhất ở trẻ em, đặc biệt dưới 24 tháng tuổi, ảnh hưởng đến chức năng của máu, mô não, cơ. Thiếu sắt nhiều dẫn đến thiếu máu, biểu hiện qua chỉ số Hb trong máu thấp tuỳ theo lứa tuổi.
Tại sao trẻ em nguy cơ thiếu máu thiếu sắt?
– Thiếu máu dinh dưỡng là thiếu máu do thiếu một trong những nhiều yếu tố dinh dưỡng (chính là các yếu tố tạo máu).
– Trong đó, thiếu máu thiếu Fe là nguyên nhân phổ biến gây thiếu máu em.
– Trẻ em, đặc biệt dưới 24 tháng tuổi là nhóm nguy cơ cao nhất do tốc độ tăng trưởng nhanh kèm với lượng sắt nhập vô mỗi ngày trong chế độ dinh dưỡng không đủ.
Các nguyên nhân gồm:
1. Do cung cấp sắt thiếu
– Chế độ ăn thiếu sắt:
+ Thiếu sữa mẹ mà ăn sữa động vật (vì sắt trong sữa mẹ được hấp thụ tốt, trong khi sắt trong sữa bò chỉ được hấp thụ 10-20 %).
+ Thiếu thức ăn nguồn gốc động vật.
+ Ăn bột nhiều và kéo dài (vì trong bột có chất acid phytic và các phosphat gây giảm hấp thu Fe).
– Trẻ đẻ non, thiếu cân lúc đẻ, sinh đôi: lượng sắt dự trữ được cung cấp qua tuần hoàn rau thai ít.
2. Do hấp thu sắt kém: Các bệnh lí của đường tiêu hoá.
– Giảm độ toan dạ dày;
– Ỉa chảy kéo dài;
– Hội chứng kém hấp thụ;
– Dị dạng dạ dày ruột.
3. Mất sắt quá nhiềudo chảy máu từ từ, mạn tính:
– Đường tiêu hoá: giun móc, loét dạ dày tá tràng, Polyp ruột.
– Chảy máu cam.
– Đường sinh dục tiết niệu.
4. Nhu cầu sắt cao
– Giai đoạn cơ thể lớn nhanh;
– Trẻ đẻ non;
– Tuổi dậy thì;
– Tuổi hành kinh.
Dấu hiệu thiếu máu thiếu sắt?
1. Lâm sàng
– Da xanh, niêm mạc nhợt nhạt là dấu hiệu nổi bật.
– Các triệu chứng kèm theo tuỳ mức độ nặng của bệnh:
+ Trẻ mệt mỏi, ít hoạt động, nhanh mệt khi vận động, kém ăn, ăn không ngon miệng.
+ Chậm phát triển thể chất.
+ Hay bị rối loạn tiêu hoá.
+Giảm chức năng miễn dịch, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn.
+ Trẻ ở lứa tuổi đi học thường học kém do kém tập trung.
+ Teo niêm mạc và mất gai lưỡi làm trẻ khó nuốt.
+ Móng bẹt, dễ gãy, móng tay móng chân nhợt nhạt, có khía .
+ Tim đập nhanh
2. Cận lâm sàng
– Thiếu máu thiếu Fe có đặc điểm là: thiếu máu nhược sắc, hồng cầu nhỏ:
+ Hemoglobin và thể tích hồng cầu giảm nhiều hơn số lượng hồng cầu.
+ Thể tích trung bình hồng cầu (MCV) < 80 fl.
+ Hemoglobin trung bình hồng cầu (MCH) < 27 pg.
+ Nồng độ hemoglobin trung bình hồng cầu (MCHC) < 30 g/dl.
– Thiếu máu nhược sắc là do giảm sắt:
+ Sắt huyết thanh giảm < 50 mmol/l hay < 10 mmol/l.
+ Ferritin huyết thanh giảm < 12 mg/l.
+ Chỉ số bão hoà transferin < 15 %.
+ Protoporphyrin tự do hồng cầu tăng > 70 mg/l.
3. Điều trị:
– Bổ sung sắt bằng cáchUống chế phẩm sắt, liều lượng 4-6 mg Fe/kg/ngày, trong 6-8 tuần lễ.
+ Sulfat sắt: 20mg/kg/ngày chia 2-3 lần (100mg sulfat sắt có 20 mg Fe).
+ Gluconat sắt: 40mg/kg/24h chia 2-3 lần(100mg gluconat sắt có 11mg sắt).
-Tiêm trong trường hợp không thể uống được, không hấp thụ được.
– Thêm vitamin C 50-100 mg/ngàyđể tăng hấp thụ sắt.
– Truyền máu, chỉ định khi:Hb < 50g/L.
+ Cần nâng nhanh lượng Hb (khi phẫu thuật, nhiễm khuẩn nặng).
+ Suy tim do thiếu máu nặng.
Điều trị bệnh gây thiếu sắt, nhưđiều chỉnh chế độ dinh dưỡng,điều trị các bệnh mãn tính đường ruột gây kém hấp thu sắt,điều trị các nguyên nhân mất máu mạn tính.
Chế độ dinh dưỡng cho trẻ phòng và điều trị thiếu máu thiếu sắt
Những thực phẩm cần tránh khi trẻ bị thiếu sắt
Thực phẩm chứa canxi: Trẻ bị thiếu máu thiếu sắt được khuyên không nên ăn thực phẩm giàu canxi, bao gồm sữa và các sản phẩm từ sữa như pho mát, sữa chua, các loại hạt và chuối. Canxi sẽ làm cản trở sự hấp thu sắt trong cơ thể do đó làm trầm trọng thêm tình trạng này.
Thực phẩm giàu chất tannin: Tanin gây cản trở sự hấp thụ sắt và có nhiều trong nho, ngô và cao lương (lúa miến).
Thức ăn chứa gluten: Thực phẩm giàu gluten nên tránh dùng cho trẻ bị thiếu máu vì nó có thể làm nặng thêm tình trạng này, làm tổn hại đến thành ruột, cản trở sự hấp thu sắt và axit folic – hai chất cần thiết cho việc sản xuất hồng cầu .Gluten chủ yếu được tìm thấy trong mì ống, các sản phẩm lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen và yến mạch.
Thực phẩm giàu phytate: Phytate thường liên kết với sắt có trong đường tiêu hóa, do đó ngăn sự hấp thụ của nó. Trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt nên tránh dùng thực phẩm có chứa phytate hoặc acid phytic như đậu, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt.
Những thực phẩm giàu sắt:
– Gan của các loài động vật như gà, lợn, bò, cừ đều chứa hàm lượng sắt cao.
– Trai, sò, hàu là một trong số những loại hải sản than mềm giàu sắt nhất
– Thịt bò và thịt gà là một nguồn cung cấp sắt vô cùng phong phú
– Rau có lá màu xanh đậm : rau muống, cải bó xôi, rau bồ ngót…
– Một cách khác giúp ích rất nhiều trong việc tăng cường hấp thu sắt là kết hợp các loại thực phẩm giàu loại khoáng chất này với những thực phẩm chứa nhiều vitamin C.
Phòng bệnh :
Cần phòng bệnh thiếu máu thiếu sắt từ sớm, ngay trong thời kỳ bào thai. Đặc biệt cần lưu ý tới: Những trẻ có nguy cơ như các trẻ đẻ non, đẻ sinh đôi, trẻ nhỏ dưới 3 tuổi, trẻ bị thiếu sữa mẹ.
Giáo dục cho các bà mẹ cách nuôi con: Đảm bảo trẻ được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Ăn đúng và đủ thức ăn động vật, thực vật giàu chất sắt.
Tài liệu tham khảo:
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em (2016), “tiếp cận chẩn đoán thiếu máu”, Bộ Y Tế, nhà xuất bản y học , tr.531 – 536.
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em (2016), “thiếu máu thiếu sắt”, Bộ Y Tế, nhà xuất bản y học , tr.536 – 540.
- Nguyễn Minh Tuấn (2017), “ tiếp cận và xử trí thiếu máu” .Phác đồ điều trị nhi khoa phần ngoại trú 2017- Bệnh viện nhi đồng 1 thành phố Hồ Chí Minh, , nhà xuất bản y học, tr. 189 – 193.
- Trần Triều Phương Đông ( 2008) , “thiếu máu do thiếu sắt”.Phác đồ điều trị nhi khoa 2008- Bệnh viện nhi đồng 2 thành phố Hồ Chí Minh,nhà xuất bản y học, tr.479 – 480.
