DẬY THÌ SỚM

BSCK1. Lê Thị Thơm

Dậy thì sớm hiện đang là vấn đề được rất nhiều cha mẹ quan tâm và đang có xu hướng ngày ở nhiều trẻ nhỏ. Chẩn đoán và điều trị dậy thì sớm kịp thời sẽ giúp trẻ tránh khỏi những ảnh hưởng không mong muốn về phát triển thể chất, tâm lý và hành vi trong quá trình phát triển.

Nội dung bài viết

1. Khái niệm dậy thì sớm?
2. Nguyên nhân dậy thì sớm là gì?
3. Những yếu tố nguy cơ nào khiến trẻ dễ dậy thì sớm?
4. Một số tác hại của dậy thì sớm?
5. Chẩn đoán dậy thì sớm.
6. Điều trị dậy thì sớm.

1.Khái niệm dậy thì sớm ?

Dậy thì sớm là sự xuất hiện những biểu hiện về thể chất và horom của tuổi dậy thì ở lứa tuổi sớm hơn bình thường (trước 8 tuổi ở trẻ gái và trước 9 tuổi ở trẻ trai) .

Các biểu hiện cuả dậy thì bao gồm : tuyến vú bắt đầu phát triển ở trẻ gái và tăng kích thước thể tích tinh hoàn ở trẻ trai.

Khi có biểu hiện vú to ở nữ trước 8 tuổi , tinh hoàn to trước 9 tuổi ở nam.

2. 2. Nguyên nhân dậy thì sớm là gì?

          Đa số là vô căn, có thể do di truyền , hiếm gặp hơn là do u não (hay gặp hơn ở trẻ trai), các bất thường não bẩm sinh, tổn thương hệ thần kinh trung ương như chấn thương, nhiễm trùng .

– Vùng dưới đồi ở não bắt đầu quá trình sản xuất một loại hormone có tên là Gonadotropin Releasing Hormone (GnRH) . Hormone này đến tuyến yên – là một tuyến nằm ở phía sau não – nó dẫn đến việc sản xuất nhiều hormone trong buồng trứng cho nữ (có tên là estrogen) và tinh hoàn cho nam (có tên là testosterone)

– Estrogen có vai trò trong sự tăng trưởng và phát triển các đặc tính sinh dục của bé gái. Testosterone chịu trách nhiệm cho sự tăng trưởng và phát triển các đặc tính sinh dục của bé trai. Quá trình này bắt đầu sớm ở một số trẻ phụ thuộc vào nguyên nhân trung ương, ngoại biên hay một phần.

3. 3. Những yếu tố nguy cơ nào khiến trẻ dễ dậy thì sớm?

Các yếu tố làm tăng nguy cơ dậy thì sớm ở trẻ bao gồm:

• Sữa bò : được cho rằng có liên quan tới DTS , nhất là hiện nay bò được nuôi bằng các thức ăn công nghiệp hay hormon nội tiết để tăng lượng sữa.
• Béo phì : việc thừa cân, béo phì là yếu tố góp phần của DTS. Việc tăng BIM và thừa cân lúc 5 tuổi là yếu tố tiên lượng của DTS.
• Vitamin D : thiếu vitamin D gặp nhiều ở nhóm trẻ DTS.
• Đạm động vật : chế độ ăn nhiều đạm động vật có liên quan DTS cả trẻ trai lẫn gái , nhất là thịt , sữa từ động vật có bơm estrogen

4. Một số tác hại của dậy thì sớm

Nếu như trẻ không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, những biến chứng sau có thể xảy ra:

4.1. Thể trạng thấp lùn:

• Khi bắt dầu dậy thì, các nội tiết tố được sản xuất nhiều đến mức khiến trẻ tăng trưởng quá nhanh so với các bạn cùng trang lứa. Tuy nhiên, vì xương của trẻ trưởng thành nhanh hơn bình thường, trẻ cũng thường ngừng phát triển sớm hơn → kết thúc tăng trưởng chiều cao sớm → mất 6 – 8 cm. Do đó, trẻ có nguy cơ thấp hơn mức chiều cao lý tưởng khi trưởng thành. Nếu trẻ được điều trị sớm, điều này có thể giúp trẻ cao hơn so với khi trẻ không được điều trị.

4.2. Vấn đề về tâm lý và xã hội:

• Những cô gái và chàng trai bắt đầu dậy thì từ lâu trước các bạn cùng tuổi, có thể tâm lý trẻ chưa thích nghi với các thay đổi thể chất, khiến trẻ có thể có những hành vi bất thường, có khi rơi vào trầm cảm.
• Nguy cơ bị lạm dụng tình dục.

5. Chẩn đoán dậy thì sớm

• Triệu chứng lâm sàng
• X quang đánh giá tuổi xương : Xquang bàn tay trái và cổ tay để kiểm tra sự trưởng thành xương là kết quả ảnh hưởng của hormone giới tính .
• Đo lường hormon huyết thanh
• Siêu âm khung chậu và MRI não : Siêu âm vùng chậu và thượng thân có giá trị khi nồng độ steroid tăng . MRI não nhằm phát hiện bất thường nội sọ ở bệnh nhân trẻ tuổi hay nam giới

6. Điều tri dậy thì sớm

• Đối với dậy thì sớm trung ương : Hợp chất tương tư như hormone GnRH là liệu pháp điều trị chuẩn hiện nay, tiêm Progestin, phẫu thuật và xạ trị do khối u ở não .
• Đối với dậy thì sớm ngoại biên : Điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân, có thể phải phẫu thuật để loại bỏ khối u hay u nang khỏi buồng trứng hay tinh hoàn .

Dậy thì sớm ngày càng xuất hiện nhiều khi trẻ ở độ tuổi còn nhỏ. Nguyên nhân thường do vô căn. Ngoài ra còn có sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố di truyền, nội tiết và môi trường. Cần có nhận biết và tiếp cận đa ngành trong dậy thì sớm để phòng ngừa từ góc độ cộng đồng và từ góc độ chuyên khoa thì tránh bỏ sót các nguyên nhân thực thể , đồng thời để chỉ định điều trị phù hợp.

TÀI LIỆU THAM  KHẢO:

1. Bộ Y tế (2016) Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, 643-648.
2. Mayo Foundation for Medical Education and Research (2019), Patient Care & Health Information Diseases & Conditions: Precocious puberty, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/precocious-puberty/symptoms-causes/syc-20351811 , accessed on 06 October 2019
3. Butler G , Kirk J. Pediatric endocrinology and diabetes : Central precocious puberty (CPP). Oxford specialist handbooks in paediatrics . Oxford University Pess, Oxford New York 2011, 54-55
4. Carel JC , Leger J (2008) .Precocious Puberty .N Eng J Med .358 (22) : 2366 -2377