HUYẾT TƯƠNG GIÀU TIỂU CẦU (PRP) MỘT GIẢI PHÁP ĐIỀU TRỊ HIỆU QUẢ TRONG VIÊM GÂN- CÂN- MẠC DO CHÂN THƯƠNG THỂ THAO
Trần Như Bửu Hoa
Đồng Trọng Tấn
Nguyễn Kế Lạc
1. Đại cương:
Chấn thương mô mềm trong hoạt động thể thao là chấn thương thường gặp nhất, được hiểu là tổn thương cân, mạc, gân, cơ, dây chằng với nhiều mức độ khác nhau có thể do va chạm trực tiếp hay bị kéo căng quá mức: vặn xoắn, co rút đột ngột với nhiều mức độ khác nhau như giãn, rách, đứt, đụng dập…
2. Phân loại: Tổn thương dây chằng, gân, cơ gồm 3 độ:
– Độ I: Dây chằng (gân, cơ) bị kéo giãn, số lượng bó sợi bị rách £ 25%. Lâm sàng: Sưng đau nhẹ, không giới hạn vận động cơ, khớp, nhưng đau tăng lên khi ấn vào vùng tổn thương.
– Độ II: Dây chằng (gân, cơ) bị rách từ 25% đến 75% số sợi. Lâm sàng: sưng bầm tại chỗ, đau nhiều, giới hạn một phần vận động của cơ, mất vững một phần của khớp– Độ III: Đứt hoàn toàn số sợi cơ hay dây chằng. Lâm sàng: các dấu hiệu của độ II tăng lên nhiều, mất liên tục của cơ có thể cảm thấy khi sờ dưới da, khớp sưng nhiều, mất vững và có thể bị trật khớp.

3. Xử trí cấp cứu ban đầu (First aid):
Với mỗi chấn thương phần mềm, việc xử trí ban đầu là quan trọng và rất cần thiết để giảm triệu chứng, giúp tổn thương ổn định, góp phần làm tổn thương lành tốt. Bạn có thể làm trước khi cần có sự can thiệp chuyên sâu của các bác sĩ chấn thương hay Y Học Thể Thao trong trường hợp nặng.
Bao gồm các bước:RICE
R – Rest:
Nghỉ chơi ngay lập tức sau khi chấn thương, có thể bất động tạm thời chi bị chấn thương từ 24 – 72 giờ với nẹp.
I – Ice: Chườm lạnh giúp giảm chảy máu, giảm sưng, giảm đau, giảm viêm, thời gian từ 10-15 phút, không nên chườm quá lâu có thể gây phỏng lạnh, có thể phối hợp với băng ép
Cách làm: Đá nhuyễn hoặc nước đá trong túi nylon, bọc khăn vải ướt bên ngoài, chườm lên vùng tổn thương.
“Ice massage” là hình thức phối hợp giữa chườm lạnh và băng ép.

– Chườm lạnh thực hiện trong 24-72 giờ đầu sau chấn thương, thời gian chườm là 10-15 phút, nghỉ 30-45 phút, có thể lặp lại nhiều lần trong ngày.
– Đối với những chấn thương nhỏ thì đau, sưng sẽ giảm rất nhanh.
– Đối với chấn thương trung bình đau, sưng sẽ giảm sau 24 giờ.
– Đối với chấn thương nặng thường đau và sưng sẽ giảm sau 72 giờ (cần phải có điều trị chuyên sâu sau đó).
– Thời gian chườm lạnh còn phụ thuộc vào vị trí tổn thương và cơ thể mỗi người (mập, ốm)
C – Compression: băng ép với mục đích làm giảm giảm sưng có thể thực hiện cùng lúc với chườm lạnh hoặc khi không có chườm lạnh.
Cách làm: sử dụng băng thun quấn từ dưới vùng bị tổn thương khoảng 5 – 10 cm quấn lên trên vùng tổn thương và qua khỏi vùng tổn thương
Chú ý: Những vòng đầu quấn hơi chặt sau đó lỏng dần.
Sau quấn phải kiểm tra xem có có chèn ép mạch máu thần kinh (quấn quá chặt)
E – Elevation: Kê cao chi chấn thương giúp máu trở về tim tốt hơn, làm giảm sưng và viêm, đặc biệt đối với chi dưới, có thể nằm kê cao chân 10 – 15cm trong 24 – 72 giờ đầu.
Chú ý: Trong 48 giờ đầu không được chườm nóng, xoa bóp các loại dầu nóng, kéo nắn chi hay vùng bị tổn thương vì dễ làm tổn thương dập, rách, đứt tăng lên, chảy máu và sưng nề nhiều hơn, hiện tượng viêm tăng lên và kéo dài làm mô bị tổn thương lâu lành hoặc lành với sẹo xấu. Đặc biệt đối với dây chằng, việc xoa bóp với các loại dầu có thể kích thích hình thành các mô sợi (Fibro) thế cho các sợi collagen dẫn đến giảm tính đàn hồi, chắc của dây chằng, sau khi lành dây chằng trở nên yếu và dễ bị tổn thương lại.
– Có thể dùng thuốc giảm đau thông thường để trợ giúp
– Nếu sau 24 – 72 giờ tổn thương không giảm nhiều, hoặc tổn thương ban đầu trầm trọng cần thiết phải gặp Bác sĩ Chấn thương Chỉnh hình.
Chú ý: Không được kéo nắn quá mức, không nên bôi đắp các loại thuốc lá khác (thuốc võ, thuốc lá, thuốc nam, dầu nóng…) sẽ gây tổn thương trầm trọng thêm.
4. Các chấn thương phần mềm ( cân, mạc, gân, cơ, dây chằng) hay gặp trong chấn thương thể thao.
– Bong gân mắc cá chân

– Căng cơ:
Căng cơ là tên gọi khác của tình trạng cơ bị kéo. Chấn thương này xảy ra khi cơ bị căng quá mức có thể dẫn tới rách cơ, chủ yếu là cơ bắp chân, gân khoeo, háng, lưng dưới và vai. Các triệu chứng bao gồm: đau, sưng, yếu, khó hoặc không thể sử dụng cơ. Hay gặp:
– Chấn thương vùng cơ mông.
– Gân cơ khép háng.
– Gân cơ tứ đầu đùi.
– Gân cơ nhị đầu đùi.
– Chấn thương gân cơ sinh đôi.
– Viêm cân gan chân (Plantar Fasciitis)
Là tình trạng viêm cân cơ lòng bàn chân, dây chằng nối gót chân với mặt trước của bàn chân. Triệu chứng thường gặp có thể là cơn đau nhói vào buổi sáng khi rời khỏi giường, hoặc sau khi hoạt động, khi đi, tì chân. Các giải pháp hồi phục viêm cân gan chân gồm: nghỉ ngơi, chườm đá, dùng thuốc chống viêm không steroid và các bài tập gân cơ đặc biệt.

Khớp vai dễ gặp phải chấn thương khi luyện tập thể thao

Hội chứng chẹn ( xung đột) dưới mỏm cùng
– Viêm gân chóp xoay ( Rotator cuff Injury) là loại viêm gân khớp vai thường gặp nhất. Có 4 gân cơ xoay ở vai: cơ trên gai, dưới vai, dưới vai, tròn bé, nằm bọc quanh khớp vai, tham gia vào các động tác giơ tay lên, đưa tay ra trước, ra sau và xoay vai. Nhóm gân cơ này rất quan trọng, gần như phụ trách toàn bộ hoạt động của khớp vai, nhưng lại có cấu tạo rất mỏng. Bởi vậy, khi bị viêm gân chóp xoay sẽ gây đau, làm giảm hoặc mất vận động khớp vai. Thường hay bị nhất là viêm rách gân cơ trên gai (suppraspinatus). Nếu không được điều trị đúng, sẽ trở thành mạn tính, gây hội chứng viêm chẹn dưới mỏm cùng, đông cứng khớp vai… khi đó sẽ rất khó điều trị.
Các triệu chứng thường xảy ra một cách từ từ, người bệnh không nhớ rõ nguyên nhân là do đâu. Bệnh nhân có triệu chứng đau vùng vai, đau có thể lan lên cổ hoặc lan xuống dưới mặt trước cánh tay. Đau tăng lên khi thực hiện các động tác như giơ tay qua đầu phát bóng, trong bóng chuyền, cầu lông, tennis, bơi lội hay khi thực hiện động tác ném trong môn bóng ném, ném lao…
Đau vai ngày càng nặng, tăng khi vận động, kể cả khi ngủ. Có lúc đau dữ dội không thể cử động vai được. Tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến các biến chứng như teo cơ, cứng khớp, vai mất chức năng vận động, làm xáo trộn cuộc sống bệnh nhân, bệnh nhân có thể bị suy sụp, mất ngủ mạn tính.
– Viêm đầu dài gân nhị đầu ( Biceps Tendinitis):
Nguyên nhân của tình trạng này là do vận động khớp vai quá mạnh, lặp đi lặp lại nhiều lần. do tăng cường độ, tần suất hoặc thời gian tập luyện thể dục một cách đột ngột, thường gặp trong các môn thể thao như cầu lông, bơi thuyền, tennis, golf, thể dục dụng cụ, bơi lội, bóng ném, ném lao,…Biểu hiện của viêm đầu dài gân nhị đầu: bệnh nhân xuất hiện đau ở mặt trước vai, đau lan xuống khuỷu tay.
– Viêm lồi cầu ngoài xương cánh tay (Hội chứng Tennis Elbow) hay viêm lồi cầu trong xương cánh tay ( hội chứng Golfer Elbow)
Nguyên nhân do vận động quá mức, khi chơi các môn thể thao có những động tác chuyển động lặp đi lặp lại như đánh gôn, tennis, cầu lông, bóng bàn…Biểu hiện là: đau nhức phía bên ngoài khuỷu tay (tennis) hay bên trong khuỷu tay ( Golfer). Triệu chứng đau sẽ đỡ khi được nghỉ ngơi. Nếu như bệnh nhân vẫn tiếp tục vận động sẽ làm cho tình trạng chấn thương nghiêm trọng hơn.
5. Các phương pháp thường dùng điều trị chấn thương phần mềm thể thao
Mỗi loại chấn thương sẽ có phương pháp điều trị khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ của chấn thương mà có thể điều trị bằng:
– RICE
– Thuốc giảm đau, giãn cơ, kháng viêm, thuốc bôi…
– Vật lý trị liệu, massage và kéo dãn, sóng siêu âm, sóng xung kích, từ trường, đèn hồng ngoại… thường mất nhiều thời gian, tác động từ từ.
– Tiêm Collagen I-II, huyết tương giàu tiểu cầu (PRP)…cũng là những phương pháp bảo tồn hiện đại có kết quả tốt, nhất là các viêm mạn tính..
– Phẫu thuật có thể đặt ra nếu bảo tồn không hiệu quả và đau nặng lên như nối phục hồi gân cơ các loại nếu đứt gân cơ hoàn toàn, hay nội soi khớp vai đối với hội chứng xung đột dưới mỏm cùng hay rách gân cơ trên vai, nội soi tái tạo dây chàng nếu lỏng khớp mạn tính…
Vấn đề là bạn cần có hiểu biết để có thái độ xử trí đúng và tốt ngay từ lúc đầu, nhằm giúp chấn thương hồi phục tốt ngay từ đầu, tránh tư duy chủ quan và theo lối kinh nghiệm thiếu khoa học sẽ làm cho chấn thương trở nên trầm trọng hơn hoặc sẽ trở thành mãn tính khó điều trị, khó phục hồi, làm giảm đời sống thể thao của vận động viên.
6. Ứng dụng của PRP trong điều trị các bệnh viêm cân mạc (viêm gân) do chấn thương thể thao.

Sử dụng huyết tương giàu tiểu cầu- PRP (Platelets Rich Plasma) là liệu pháp hiện đại nhưng rất hiệu quả trong điều trị các bệnh xương khớp, đặc biệt các trương hợp viêm cân mạc sau chấn thương. PRP ( platelets Rich Plasma) là liệu pháp giúp kích thích chữa lành những vết thương do chấn thương gân cơ và viêm xương khớp tự nhiên mà bệnh nhân không cần phải phẫu thuật. Phương pháp này sẽ lấy máu của chính bệnh nhân sau đó tiến hành li tâm tách huyết tương để lọc lấy tiểu cầu sau đó phần huyết tương giàu tiểu cầu được tiêm trở lại cơ thể sẽ có tác dụng phóng thích các protein (yếu tố tăng trưởng) từ đó gia tăng sự tái tạo mô mềm và xương, kích thích chữa lành các tổn thương. Các nghiên cứu cho thấy chữa lành đến 90 % cho tất cả các bệnh lý viêm gân cơ cân mạc thường gặp trong chấn thương thể thao như: Viêm mõm trên lồi cầu ngoài hoặc trong, viêm lồi củ chày, viêm cân gan chân, viêm gót chân, viêm chóp xoay, di chứng viêm đau mắc cá mạn tính sau bong cổ chân
Phương pháp này còn được ứng dụng điều trị các vết thương do thoái hóa khớp, chậm hoặc không liền xương, loét bàn chân do tiểu đường.
Phương pháp PRP có các ưu điểm sau: Là phương pháp điều trị hiện đại, an toàn tuyệt đối, tương thích sinh học 100%, đã được FDA chuẩn y, và sử dụng phương pháp này tránh được những phẫu thuật không cần thiết; Chi phí hợp lí, đơn giản; Bệnh nhân không cần phải chuẩn bị trước, chỉ mất khoảng 30-45 phút cho mỗi lần điều trị.
Tại Bệnh viện Trung ương Quy Hòa, việc ứng dụng PRP trong điều trị các bệnh lý xương khớp đã được triển khai thường quy và rất hiệu quả, cùng với đồng bộ triển khai nhiều kỹ thuật mới trong ngành Chấn thương Chỉnh hình giúp điều trị lành cho tất cả các bệnh lý nói trên. Bệnh viện đã trở thành một trung tâm điều trị xương khớp hàng đầu cho cả khu vực Miền Trung – Tây nguyên.