CÁC BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG NHIỄM TRÙNG HÔ HẤP TRẺ EM
Nhiễm trùng đường hô hấp cấp luôn là vấn đề sức khỏe được quan tâm hàng đầu trên toàn thế giới. Hiện nay, các đợt bùng phát của nhiễm trùng hô hấp cấp ở trẻ em tăng cao, kể cả ở các nước phát triển, trong khi đó các biện pháp chẩn đoán và điều trị các nhiễm trùng đường hô hấp cấp còn hạn chế, do vậy các biện pháp dự phòng cần được đặc biệt quan tâm.
- Dự phòng trong giai đoạn chu sinh
– Tiêm phòng cho phụ nữ trước hoặc trong khi mang thai các loại vaccin như: cúm, SARS-CoV2, RSV, ho gà, làm giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và nhập viện ở trẻ trong vài tháng đầu đời.
Ví dụ : Người mẹ được tiêm phòng cúm trong khi mang thai giúp giảm khoảng 40% nguy cơ nhập viện do cúm ở trẻ dưới 6 tháng tuổi. Một thử nghiệm khác về tiêm phòng virus RSV cho phụ nữ mang thai ở tuần thứ 32-36 của thai kì giúp giảm trên 50% nguy cơ nhập viện do RSV ở đứa trẻ trong những tháng đầu sau sinh.
– Ngoài ra, việc phòng ngừa sinh non, phòng bệnh loạn sản phế quản phổi, phát hiện sớm nhóm bệnh tim bẩm sinh để có các biện pháp dự phòng đặc hiệu cũng giúp giảm nguy cơ nhập viện do nhiễm trùng hô hấp ở trẻ sau sinh.
- Vai trò của sữa mẹ, vi chất
2.1. Vai trò của sữa mẹ
– Khoảng 85% lượng đường trong sữa mẹ là lactose giúp tăng cường khả năng hấp thụ calci và 15% là oligosaccharide, giúp hỗ trợ sự phát triển của các vi khuẩn có lợi. Oligosacchride có thể ngăn ngừa vi khuẩn bám dính niêm mạc, cư trú và gây nhiễm trùng.
– Sữa mẹ có đủ các loại vitamin: A, B1, B2, C,… khoáng chất: calci, phosphor… và các yếu tố vi lượng như: sắt, kẽm, đồng, selen… để đáp ứng nhu cầu của trẻ, bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ thiếu vi chất và chất oxy hóa.
– Sữa mẹ giúp trẻ chống nhiễm khuẩn tốt hơn do chứa bạch cầu, nhiều kháng thể: IgA, IgG, IgM (sữa công thức không có các thành phần này), các yếu tố tăng trưởng giúp các lợi khuẩn phát triển nhằm bảo vệ trẻ khỏi các bệnh, nhiễm khuẩn hô hấp.
2.2. Vai trò của vitamin và khoáng chất
– Một số vitamin (ví dụ D, A, C, folate, B6, B12) và khoáng chất (kẽm, sắt, đồng và selen) là cần thiết cho sự tăng trưởng và hoạt động bình thường của hệ thống miễn dịch. Tình trạng suy dinh dưỡng hoặc thiếu hụt các yếu tố này có liên quan đến việc tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của nhiều loại bệnh nhiễm trùng khác nhau.
– Vitamin A có vai trò miễn dịch, trẻ thiếu vitamin A dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, nhất là nhiễm khuẩn hô hấp và nhiễm khuẩn tiêu hóa. Hằng năm, Bộ Y tế tổ chức chiến dịch bổ sung vitamin A cho trẻ em trong độ tuổi từ 6-59 tháng tuổi trên quy mô toàn quốc (mỗi năm có 2 đợt: đợt 1 vào tháng 6; và đợt 2 vào tháng 12), thực hiện tại các trạm y tế xã, phường.
- Các biện pháp phòng bệnh không đặc hiệu: vệ sinh
Thiết yếu trong phòng bệnh hô hấp do virus. Hướng dẫn cho Bố mẹ cách chăm sóc trẻ:
– Giữ gìn vệ sinh cá nhân: rửa tay sạch với xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn. Vệ sinh tay là nội dung cơ bản của phòng ngừa chuẩn và là biện pháp hiệu quả nhất trong kiểm soát sự lây truyền tác nhân gây bệnh.
– Vệ sinh răng miệng. Hạn chế đưa tay tiếp xúc vùng mắt, mũi, miệng.
– Giữ ấm cho trẻ khi trời lạnh, vệ sinh mũi họng.
– Tránh tập trung nơi đông người, tránh tiếp xúc với những người bị bệnh, sử dụng khẩu trang đúng cách khi cần.
– Tuân thủ theo các quy tắc về vệ sinh hô hấp và vệ sinh khi ho, hắt hơi: che miệng mũi bằng khăn và bỏ khăn trong thùng chất thải hoặc giặt lại nếu tái sử dụng, vệ sinh tay ngay sau đó. Dùng mặt trong khuỷu tay để che nếu không có khăn, không dùng bàn tay, vệ sinh tay ngay sau khi tiếp xúc với chất tiết.
– Phòng bệnh lây lan khi có người ốm: đeo khẩu trang, giữ khoảng cách khoảng 1 mét với người khác.
– Không dùng chung bình sữa, đồ cá nhân.
– Khử khuẩn các bề mặt tiếp xúc, vệ sinh môi trường xung quanh, thông thoáng nơi ở, nơi làm việc.
– Hạn chế ô nhiễm môi trường, tránh khói thuốc lá, khói bếp.
- Tiêm chủng
Tiêm chủng là phương tiện hữu hiệu nhất làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do các bệnh lý nhiễm trùng hô hấp.
– Tiêm chủng cho các bệnh virus đường hô hấp: COVID 19, cúm, sởi, RSV. Trong đó:
- Vaccin COVID-19 làm giảm triệu chứng nặng, giảm tỷ lệ nhập viện đến 50% và giảm tỷ lệ tử vong. Do đó, nó vẫn được xem là công cụ bảo vệ hữu hiệu chống lại virus
Trẻ ≥ 6 tháng: tiêm hai liều cách nhau 4 tháng.
- Vắc xin cúm : tiêm cho trẻ từ 6 tháng, tiêm nhắc lại hàng năm
- Vaccin sởi: Tiêm theo chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia:
Tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên và người chưa có kháng thể sởi.
Mũi 1: MMVAC (Việt Nam) cho trẻ 9 – 12 tháng tuổi.
Mũi 2: MMR 1: ít nhất 3 tháng sau mũi sởi đơn MVVAC.
Mũi 3: MMR 2: ít nhất 3 năm sau mũi MMR 1
– Tiêm chủng cho một số bệnh lý hô hấp do vi khuẩn: Vaccin phòng bệnh lao, bạch hầu, ho gà và H. influenzae type B (Hib), phế cầu .
- Tiêm phòng bệnh lao càng sớm càng tốt trong vòng 30 ngày đầu sau đẻ. Đối với trẻ đẻ non: tiêm khi trẻ ≥ 2000 g hoặc 34 tuần.
- Vaccin phòng bệnh bạch hầu: theo chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia
- Vaccin ho gà và H. influenzae type B (Hib): Có 2 loại vaccin: 5 trong 1 hoặc 6 trong 1: có chứa kháng nguyên bạch hầu, uốn ván, ho gà, viêm gan virus B,Hib, bại liệt, được tiêm khi trẻ được 2, 3, 4 tháng tuổi, và tiêm nhắc lại lúc trẻ được 2 tuổi và 5-13 tuổi.
- Vaccin phế cầu: bao gồm vaccin polysaccharide phế cầu 23 chủng (PPSV23) và các vaccin liên hợp: PCV10, PCV13, PCV15
Nhiễm trùng hô hấp cấp chiếm tỷ lệ lớn nhất trong mô hình bệnh tật trẻ em, do đó, cần quan tâm đến chiến lược dự phòng để giảm gánh nặng bệnh tật. Trong đó, miễn dịch chủ động là biện pháp dự phòng hiệu quả nhất. Ngoài ra, cần đề cao các biện pháp miễn dịch thụ động và dự phòng không đặc hiệu nhằm hạn chế mắc bệnh và lây lan nhanh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ Y tế (2012). Hướng dẫn phòng ngừa chuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
- Ballard O, Morrow AL et al (2013). Human milkcomposition: nutrients and bioactive factors. Pediatr Clin North Am; 60(1):49-74.
- N.Q. Châu, V.T.Quang và cộng sự (2018). Khuyến cáo chẩn đoán và điều trị nhiễm trùng hô hấp ở trẻ em
- Galmés, Sebastià, Serra F et al (2020). Current State of Evidence: Influence of Nutritional and Nutrigenetic Factors on Immunity in the COVID-19 Pandemic Framework. Nutrients 12, no. 9: 2738.
- US CDC (2024) Respiratory Viruses and Pregnancy. USCDC’s Respiratory Virus Guidance.
